Sukt Collection

देवीसूक्त [ वाक्‌-सूक्त ] [भगवती पराम्बाके अर्चन-पूजनके साथ “देवीसूक्त” के पाठको विशेष महिमा है । ऋग्वेदके दशय मण्डलका १२५वाँ सूक्त 'वाकु-यूक्त” कहलाता हे । इसे ˆआत्मसूक्त ' भी कहते हैं। इसमें अम्भ्रणऋछषिको पुत्री वाक्‌ ब्रह्मसाक्षात्कारसे सम्पन होकर अपनी सर्वात्मिद्ृष्टिको अभिव्यक्त कर रही हैं। ब्रह्मविद्की वाणी ब्रह्मसे वादात्म्यापन्‍नन होकर अपने-आपको ही सर्वात्माके रूपमे वर्णन कर रही हैं। ये ब्रह्मस्वरूपा वाग्देवी ब्रह्मानुधवी जीवन्मुक्त महापुरुषकी ब्रह्ममयी प्रज्ञा ही हैं। इस यूक्तमें प्रतिपाद्य-प्रतिपादकका ऐकात्म्य-सम्बन्ध दर्शाया गया है। यह सूक्त सानुवाद यहाँ प्रस्तुत है- ] ॐ अहे रुद्रभिर्वसुभिश्चराम्यहमादित्यैरुत विश्वदेवैः । अहं मित्रावरुणोभा बिभर्म्यहमिन्द्राग्नी अहमश्विनोभा ॥ ९॥ अहं सोममाहनसं बिभर्म्यहं त्वष्टारमुत पूषणं भगम्‌। अहं दधामि द्रविणं हविष्मते सुप्राव्ये यजमानाय सुन्वते ॥ २॥ अहं राष्टी संगमनी वसूनां चिकितुषी प्रथमा यज्ञियानाम्‌। तां मा देवा व्यदधुः पुरुत्रा भूरिस्थात्रां भू्यविशयन्तीम्‌॥ ३ ॥ मया सो अनमत्ति यो विपश्यति यः प्राणिति य ई शृणोत्युक्तम्‌ । अमन्तवो मां त उप क्षियन्ति श्रुधि श्रुत श्रद्धिवं ते वदामि ॥ ४॥ अहमेव स्वयमिदं वदामि जुष्टं देवेभिरुत मानुषेभिः। यं कामये तं तमुग्रं कृणोमि तं ब्रह्मणं तमृषिं तं सुमेधाम्‌॥ ५॥ अहं रुद्राय धनुरा तनोमि ब्रह्मद्धिषि शरवे हन्तवा उ। अहं जनाय समदं कृणोम्यहं द्यावापृथिवी आ विवेश॥ ६॥ अहं सुवे पितरमस्य पूर्धन्‌ मम योनिरप्स्वन्तः समुद्रे । ततो वि तिष्ठे भुवनानु विश्वोतामूं द्यां वर्ष्मणोप स्पृशामि ॥ ७॥ अहमेव वात इव प्रवाम्यारभमाणा भुवनानि विश्वा। परो दिवा पर एना पृथिव्यैतावती महिना संबभूव ॥ ८ ॥

रात्रिसूक्त [ ऋग्वेदके दशम मण्डलका १ २७वाँ सूक्त रात्रियूक्त कहलाता है, इसमें आठ ऋचाएं पठित हैं; जिनमें रात्रिदेवीकी महिमाका यान किया गया है। इस सूक्तमें नताया गया है कि रात्रिदेवी जयत्‌के समस्त जीवोंके शुभाशुभ कर्मोकी साक्षी हैं ओर तदनुरूप फल प्रदान करती हैं। ये सर्वत्र व्याप्त हैं और अपनी ज्ञानमयी ज्योतिसे जीवोंके अज्ञानान्धकारका नाश कर देती हैं करुणाययी रात्रिदेवीके अंकमें सुषुप्तावस्थामें समस्त जीवनिकाय सुखपूर्वक सोया रहता है । यहाँ यहसूक्त मन्त्रके भावानुकादसहित प्रसृत है- ] ॐ रात्री व्यख्यदायती पुरुत्रा देव्यश्चधिः। विश्वा अधि श्रियोऽधित ॥ ९॥ ओर्वप्रा अमर्त्यानिवतो देव्युद्बतः । ज्योतिषा बाधते तमः॥ २॥ निरु स्वसारमस्कृतोषसं देव्यायती । अपेदु हासते तमः॥ ३॥ सा नो अद्य यस्या वयं नि ते यामननविश्ष्महि। वृक्षे न वसतिं वयः ॥ ४॥ नि ग्रामासो अविक्षत नि पद्वन्तो नि पक्षिण:। नि श्येनासषश्चिदधिनः ॥ ५॥ यावया वृक्यं वृकं यवय स्तेनमूर्म्ये। अथा नः सुतरा भव ॥ ६॥ उप मा पेपिशत्तमः कृष्णं व्यक्तमस्थित। उष ऋणेव यातय ।॥ ७॥ उप ते गा इवाकरं वृणीष्व दुहितर्दिवः। रात्रि स्तोमं न जिग्युषे ॥ ८ ॥

नक्षत्र सूक्तम् (नक्षत्रेष्टि) (Nakshatra Suktam (Nakshatreshti)) **नक्षत्रं - कृत्तिका, देवता - अग्निः** ॐ अग्निर्नः पातु कृत्तिकाः। नक्षत्रं देवमिंद्रियम्। इदमासां-विंचक्षणम्। हविरासं जुहोतन। यस्य भांति रश्मयो यस्य केतवः। यस्येमा विश्वा भुवनानि सर्वा। स कृत्तिकाभिरभिसंवँसानः। अग्निर्नो देवस्सुविते दधातु॥ **नक्षत्रं - रोहिणी, देवता - प्रजापतिः** प्रजापते रोहिणीवेतु पत्नी। विश्वरूपा बृहती चित्रभानुः। सा नो यज्ञस्य सुविते दधातु। यथा जीवे शरदस्सवीराः। रोहिणी देव्युदगात्पुरस्तात्। विश्वा रूपाणि प्रतिमोदमाना। प्रजापतिंग हविषा वर्धयंती। प्रिया देवानामुपयातु यज्ञम्॥ **नक्षत्रं - मृगशीर्​षः, देवता - सोमः** सोमो राजा मृगशीर्षेण आगन्न्। शिवं नक्षत्रं प्रियमस्य धाम। आप्यायमानो बहुधा जनेषु। रेतः प्रजां-यँजमाने दधातु। यत्ते नक्षत्रं मृगशीर्षमस्ति। प्रियग्ं राजन् प्रियतमं प्रियाणाम्। तस्मै ते सोम हविषा विधेम। शन्न एधि द्विपदे शंचतुष्पदे॥ **नक्षत्रं - आर्द्रा, देवता - रुद्रः** आर्द्रया रुद्रः प्रथमा न एति। श्रेष्ठो देवानां पतिरघ्नियानाम्। नक्षत्रमस्य हविषा विधेम। मा नः प्रजाग्ं रीषिषन्मोत वीरान्। हेती रुद्रस्य परिणो वृणक्तु। आर्द्रा नक्षत्रं जुषताग्ं हविर्नः। प्रमुं​चमानौ दुरितानि विश्वा। अपाघशग्ं सन्नु-दतामरातिम्॥ **नक्षत्रं - पुनर्वसु, देवता - अदितिः** पुनर्नो देव्यदिति-स्पृणोतु। पुनर्वसू नः पुनरेतां-यँज्ञम्। पुनर्नो देवा अभियंतु सर्वे। पुनः पुनर्वो हविषा यजामः। एवा न देवय-दि​तिरनर्वा। विश्वस्य भर्त्री जगतः प्रतिष्ठा। पुनर्वसू हविषा वर्धयंती। प्रियम देवानामप्येतु पाथः॥ **नक्षत्रं - पुष्यः, देवता - बृहस्पतिः** बृहस्पतिः प्रथमंजायमानः। तिष्यं नक्षत्रमभि संबभूव। श्रेष्ठो देवानां पृतनासु जिष्णुः। दिशोऽनु सर्वा अभयन्नो अस्तु। तिष्यः पुरस्तादुत मध्यतो नः। बृहस्पतिः नः परिपातु पच्छात्। बाधे तांद्वेषो अभयं कृणुताम्। सवीर्यस्य पतयस्याम॥ **नक्षत्रं - आश्रेषं, देवता - सर्पाः** इदग्ं सर्पेभ्यो हविरस्तु जुष्टम्। आश्रेषा येषामनुयंति चेतः। ये अंतरिक्षं पृथिवीं-क्षियंति। तेन स्सर्पासो हवमागमिष्ठाः। ये रोचने सूर्यस्यापि सर्पाः। ये दिवं देवीं-मनुसंचरंति। येषामाश्रेषा अनुयंति कामम्। तेभ्य-स्सर्पेभ्यो मधु-मज्जुहोमि॥ **नक्षत्रं - मघा, देवता - पितरः** उपहूताः पितरो ये मघासु। मनोजवस-स्सुकृत-स्सुकृत्याः। ते नो नक्षत्रे हवमागमिष्ठाः। स्वधाभिर्यज्ञं प्रयतं जुषंताम्। ये अग्निदग्धा येऽनग्नि-दग्धाः। येऽमुल्लोकं पितरः, क्षियंति। याग्ग्​श्च विद्मयाग्ं उ च न प्रविद्म। मघासु यज्ञग्ं सुकृतं जुषंताम्॥ **नक्षत्रं - पूर्वफल्गुनी, देवता - अर्यमा** गवां पतिः फल्गुनी-नामसि त्वम्। तदर्यमन्वरुण मित्र चारु। तं त्वा वयग्ं सनीतारग्ं सनीनाम्। जीवा जीवंतमुप संविँशेम। येनेमा विश्वा भुवनानि संजिता। यस्य देवा अनुसंयंति चेतः। अर्यमा राजा-अजरस्तु विष्मान्। फल्गुनीना-मृषभो रोरवीति॥ **नक्षत्रं - उत्तर फल्गुनी, देवता - भगः** श्रेष्ठो देवानां भगवो भगासि। तत्त्वा विदुः फल्गुनी-स्तस्य वित्तात्। अस्मभ्यं-क्षत्रमजरग्ं सवीर्यम्। गोमदश्व-वदुपसन्नु-देह। भगोह दाता भग इत्प्रदाता। भगो देवीः फल्गुनी-राविवेश। भगस्येत्तं प्रसवं गमेम। यत्र देवै-स्सधमादं मदेम॥ **नक्षत्रं - हस्तः, देवता - सविता** आयातु देव-स्सवितो पयातु। हिरण्ययेन सुवृता रथेन। वहन, हस्तग्ं सुभगं-विँद्मनापसम्। प्रयच्छं पपुरिं पुण्यमच्छ। हस्तः प्रयच्छ त्वमृतं-वँसीयः। दक्षिणेन प्रतिगृभ्णीम एनत्। दातार-मद्य सविता विदेय। यो नो हस्तै प्रसुवाति यज्ञम्॥ **नक्षत्रं - चित्रा, देवता - त्वष्टा** त्वष्टा नक्षत्र-मभ्येति चित्राम्। सुभग्ं ससंयुवतिग्ं रोचमानाम्। निवेशय-न्नमृता-न्मर्त्याग्ंश्च। रूपाणि पिंग्शन् भुवनानि विश्वा। तन्नस्त्वष्टा तदु चित्रा विचष्टाम्। तन्नक्षत्रं भूरिदा अस्तु मह्यम्। तन्नः प्रजां-वीँरवतीग्ं सनोतु। गोभिर्नो अश्वै-स्समनक्तु यज्ञम्॥ **नक्षत्रं - स्वाती, देवता - वायुः** वायुः-नक्षत्र-मभ्येति निष्ट्याम्। तिग्मशृंगो वृषभो रोरुवाणः। समीरण भुवना मातरिश्वा। अप द्वेषाग्ंसि नुदतातामरातिः। तन्नो वायस्तदु निष्ट्या शृणोतु। तन्नक्षत्रं भूरिदा अस्तु मह्यम्। तन्नो देवासो अनुमदंतु कामम्। यथा तरेम दुरितानि विश्वा॥ **नक्षत्रं - विशाखा, देवता - इंद्राग्नी** दूरमस्मच्छत्रवो यंतु भीताः। तदिंद्राग्नी कृणुतां तद्विशाखे। तन्नो देवा अनुमदंतु यज्ञम्। पच्छात् पुरस्तादभयन्नो अस्तु। नक्षत्राणा-मधिपत्नी विशाखे। श्रेष्ठा-विंद्राग्नी भुवनस्य गोपौ। विषूच-श्शत्रूनपबाधमानौ। अपक्षुध-न्नुदतातामरातिम्॥

मन्यु सूक्तम्(Manyu Suktam) ऋग्वेद संहिता; मंडलं 10; सूक्तं 83,84 यस्ते मन्योऽविधद वज्र सायक सह ओजः पुष्यति विश्वमानुषक्। साह्याम दासमार्यं त्वया युजा सहस्कृतेन सहसा सहस्वता॥ 1 ॥ मन्युरिंद्रो मन्युरेवास देवो मन्युर् होता वरुणो जातवेदाः। मन्युं-विंश ईलते मानुषीर्याः पाहि नो मन्यो तपसा सजोषाः॥ 2 ॥ अभीहि मन्यो तवसस्तवीयान तपसा युजा वि जहि शत्रून्। अमित्रहा वृत्रहा दस्युहा च विश्वा वसून्या भरा त्वं नः॥ 3 ॥ त्वं हि मन्यो अभिभूत्योजाः स्वयंभूर्भामो अभिमातिषाहः। विश्वचर्-षणिः सहुरिः सहावानस्मास्वोजः पृतनासु धेहि॥ 4 ॥ अभागः सन्नप परेतो अस्मि तव क्रत्वा तविषस्य प्रचेतः। तं त्वा मन्यो अक्रतुर्जिहीलाहं स्वातनूर्बलदेयाय मेहि॥ 5 ॥ अयं ते अस्म्युप मेह्यर्वाङ् प्रतीचीनः सहुरे विश्वधायः। मन्यो वज्रिन्नभि मामा ववृत्स्वहनााव दस्यून् ऋत बोध्यापेः॥ 6 ॥ अभि प्रेहि दक्षिणतो भव मेऽधा वृत्राणि जंघनाव भूरि। जुहोमि ते धरुणं मध्वो अग्रमु भा उपांशु प्रथमा पिबाव॥ 7 ॥ त्वया मन्यो सरथमारुजंतो हर्षमाणासो धृषिता मरुत्वः। तिग्मेषव आयुधा संशिशाना अभि प्रयंतु नरो अग्निरूपाः॥ 8 ॥ अग्निरिव मन्यो त्विषितः सहस्व सेनानीर्नः सहुरे हूत एधि। हत्वाय शत्रून् वि भजस्व वेद ओजो मिमानो विमृधो नुदस्व॥ 9 ॥ सहस्व मन्यो अभिमातिमस्मे रुजन मृणन् प्रमृणन् प्रेहि शत्रून्। उग्रं ते पाजो नन्वा रुरुध्रे वशी वशं नयस एकज त्वम्॥ 10 ॥ एको बहूनामसि मन्यवीलितो विशंविंशं-युंधये सं शिशाधि। अकृत्ततरुक् त्वया युजा वयं द्युमंतं घोषं-विंजयाय कृण्महे॥ 11 ॥ विजेषकृदिंद्र इवानवब्रवो(ओ)ऽस्माकं मन्यो अधिपा भवेह। प्रियं ते नाम सहुरे गृणीमसि विद्मातमुत्सं-यंत आबभूथ॥ 12 ॥ आभूत्या सहजा वज्र सायक सहो बिभर्ष्यभिभूत उत्तरम्। क्रत्वा नो मन्यो सहमेद्येधि महाधनस्य पुरुहूत संसृजि॥ 13 ॥ संसृष्टं धनमुभयं समाकृतमस्मभ्यं दत्तां-वरणश्च मन्युः। भियं दधाना हृदयेषु शत्रवः पराजितासो अप निलयंताम्॥ 14 ॥ धन्वनागाधन्व नाजिंजयेम धन्वना तीव्राः समदो जयेम। धनुः शत्रोरपकामं कृणोति धन्व ना सर्वाः प्रदिशो जयेम॥ भद्रं नो अपि वातय मनः॥ ॐ शांता पृथिवी शिवमंतरिक्षं द्यौर्नो देव्यऽभयन्नो अस्तु। शिवा दिशः प्रदिश उद्दिशो नऽआपो विश्वतः परिपांतु सर्वतः शांति शांति शांति॥

नारायण सूक्तम् (Narayan Suktam) ॐ सह नाववतु । सह नौ भुनक्तु । सह वीर्यं करवावहै । तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ सहस्रशीरषं देवम् विश्वाक्षं विश्वशंभुवम् । विश्वं नारायणं देवम् अक्षरं परमं पदम् ॥ विश्वतः परमं नित्यम् विश्वं नारायणं हरिम् । विश्वमेवेदं पुरुषः तद्विश्वम् उपजीवति ॥ पतिं विश्वस्य आत्मेश्वरं शाश्वतं शिवम् अच्युतम् । नारायणं महाज्ञेयं विश्वात्मानं परायणम् ॥ नारायणः परो ज्योतिः आत्मा नारायणः परः । नारायणः परं ब्रह्म तत्त्वं नारायणः परः ॥ नारायणः परो ध्याता ध्यानं नारायणः परः । यत् किंचित् जगत्सर्वं दृश्यते श्रूयते अपि वा ॥ अन्तर्बहिः च तत्सर्वं व्याप्य नारायणः स्थितः । अनन्तम् अव्ययं कविम् समुद्रे अन्तं विश्वशंभुवम् ॥ पद्मकोश-प्रतीकाशं हृदयम् च अपि अधोमुखम् । अधो निष्ठ्या वितस्यान्ते नाभ्याम् उपरि तिष्ठति ॥ ज्वालामालाकुलं भाति विश्वस्यायतनं महत् । संततं शिलाभिः तु लम्बति आकोशसन्निभम् ॥ तस्य अन्ते सुषिरं सूक्ष्मं तस्मिन् सर्वं प्रतिष्ठितम् । तस्य मध्ये महानग्निः विश्वार्चिः विश्वतोमुखः ॥ सः अग्रभुः विभजं तिष्ठन् आहारम् अजरः कविः । तिर्त्यक् ऊर्ध्वम् अधः शायी रश्मयः तस्य संतताः ॥ संतापयति स्वं देहम् आपादतलम् अस्तकः । तस्य मध्ये वह्निशिखा अणीयोः उर्ध्वा व्यवस्थितः ॥ नीलतोयद मध्यस्था विद्युल्लेखा इव भास्वरा । नीवारशूकवत् तन्वी पीता भास्वती अणूपमा ॥ तस्याः शिखायां मध्ये परमात्मा व्यवस्थितः । सः ब्रह्म सः शिवः सः हरिः सः इन्द्रः सः अक्षरः परमः स्वराट् ॥ ऋतं सत्यम् परं ब्रह्म पुरुषं कृष्ण पिंगलम् । ऊर्ध्वरेतं विरूपाक्षं विश्वरूपाय वै नमः नमः ॥ ॐ नारायणाय विद्महे वासुदेवाय धीमहि । तन्नः विष्णुः प्रचोदयात् ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

दुर्गा सूक्तम्(Durga Suktam) ओम् । जातवेदसे सुनवाम सोम मरातीयतो निदहाति वेदः । स नः पर्-षदति दुर्गाणि विश्वा नावेव सिन्धुं दुरितात्यग्निः ॥ तामग्निवर्णां तपसा ज्वलन्तीं वैरोचनीं कर्मफलेषु जुष्टाम् । दुर्गां देवीं शरणमहं प्रपद्ये सुतरसि तरसे नमः ॥ अग्ने त्वं पारया नव्यो अस्मान्थ् स्वस्तिभिरति दुर्गाणि विश्वा । पूश्च पृथ्वी बहुला न उर्वी भवातोकाय तनयाय शंयः ॥ विश्वानि नो दुर्गहा जातवेदः सिन्धुन्न नावा दुरितातिपर्षि । अग्ने अत्रिवन्मनसा गृणानोऽस्माकं बोध्यविता तनूनाम् ॥ पृतना जितंग सहमानमुग्रमग्निंग हुवेम परमाथ्सधस्थात् । स नः पर्-षदति दुर्गाणि विश्वा क्षामद्देवो अति दुरितात्यग्निः ॥ प्रत्नोषि कमीड्यो अध्वरेषु सनाच्च होता नव्यश्च सत्सि । स्वांचाऽग्ने तनुवं पिप्रयस्वास्मभ्यं च सौभगमायजस्व ॥ गोभिर्जुष्टमयुजो निषिक्तं तवेन्द्र विष्णोरनुसंचरेम । नाकस्य पृष्ठमभि संवंसानो वैष्णवीं लोक इह मादयंताम् ॥ ॐ कात्यायनाय विद्महे कन्यकुमारि धीमहि । तन्नो दुर्गिः प्रचोदयात् ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

देवी माहात्म्यं देवी सूक्तम् (Devi Mahatayam Suktam) ॐ अहं रुद्रेभिर्वसुभिश्चराम्यहमादित्यैरुत विश्वदेवैः । अहं मित्रावरुणोभा बिभर्म्यहमिन्द्राग्नी अहमश्विनोभा ॥1॥ अहं सोममाहनसं बिभर्म्यहं त्वष्टारमुत पूषणं भगम् । अहं दधामि द्रविणं हविष्मते सुप्राव्ये यजमानाय सुन्वते ॥2॥ अहं राष्ट्री संगमनी वसूनां चिकितुषी प्रथमा यज्ञियानाम् । तां मा देवा व्यदधुः पुरुत्रा भूरिस्थात्रां भूर्यावेशयंतीम् ॥3॥ मया सो अन्नमत्ति यो विपश्यति यः प्राणिति य ईं शृणोत्युक्तम् । अमन्तवोमांत उपक्षियंति श्रुधि श्रुतं श्रद्धिवं ते वदामि ॥4॥ अहमेव स्वयमिदं वंदामि जुष्टं देवेभिरुत मानुषेभिः । यं कामये तं तमुग्रं कृणोमि तं ब्रह्माणं तमृषिं तं सुमेधाम् ॥5॥ अहं रुद्राय धनुरातनोमि ब्रह्मद्विषे शरवे हंत वा उ । अहं जनाय समदं कृणोम्यहं द्यावापृथिवी आविवेश ॥6॥ अहं सुवे पितरमस्य मूर्धन् मम योनिरप्स्वंतः समुद्रे । ततो वितिष्ठे भुवनानु विश्वोतामूं द्यां वर्ष्मणोप स्पृशामि ॥7॥ अहमेव वात इव प्रवाम्यारभमाणा भुवनानि विश्वा । परो दिवापर एना पृथिव्यैतावती महिना संबभूव ॥8॥ ॐ शांतिः शांतिः शांतिः ॥ ॥ इति ऋग्वेदोक्तं देवीसूक्तं समाप्तम् ॥ ॥तत् सत्॥

सरस्वती सूक्तम् (Sarawati Suktam) (ऋ.वे. 6.61) इयम् ददाद्रभसमृणच्युतं दिवोदासं वँद्र्यश्वाय दाशुषे । या शश्वंतमाचखशदावसं पणिं ता ते दात्राणि तविषा सरस्वति ॥ 1 ॥ इयं शुष्मेभिर्बिसखा इवारुजत्सानु गिरीणां तविषेभिरूर्मिभिः । पारावतघ्नीमवसे सुवृक्तिभिस्सरस्वती मा विवासेम धीतिेभिः ॥ 2 ॥ सरस्वति देवनिदो नि बर्हय प्रजां-विंश्यस्य बृसयस्य मायिनः । उत क्षितिभ्योऽवनीरविंदो विषमेभ्यो अस्रवो वाजिनीवति ॥ 3 ॥ प्रणो देवी सरस्वती वाजेभिर्वाजिनीवती । धीनामवित्र्यवतु ॥ 4 ॥ यस्त्वा देवी सरस्वत्युपब्रूते धने हिते । इंद्रं न वृत्रतूर्ये ॥ 5 ॥ त्वं देवी सरस्वत्यवा वाजेषु वाजिनि । रदा पूषेव नः सनिम् ॥ 6 ॥ उत स्या नः सरस्वती घोरा हिरण्यवर्तनिः । वृत्रघ्नी वष्टि सुष्टुतिम् ॥ 7 ॥ यस्या अनंतो अह्रुतस्त्वेषश्चरिष्णुरर्णवः । अमश्चरति रोरुवत् ॥ 8 ॥ सा नो विश्वा अति द्विषः स्वसृरन्या ऋतावरी । अतन्नहेव सूर्यः ॥ 9 ॥ उत नः प्रिया प्रियासु सप्तस्वसा सुजुष्टा । सरस्वती स्तोम्या भूत् ॥ 10 ॥ आपप्रुषी पार्थिवान्युरु रजो अंतरिक्षम् । सरस्वती निदस्पातु ॥ 11 ॥ त्रिषधस्था सप्तधातुः पंच जाता वर्धयंती । वाजेवाजे हव्या भूत् ॥ 12 ॥ प्र या महिम्ना महिनासु चेकिते द्युम्नेभिरन्या अपसामपस्तमा । रथ इव बृहती विभ्वने कृतोपस्तुत्या चिकितुषा सरस्वती ॥ 13 ॥ सरस्वत्यभि नो नेषि वस्यो माप स्फरीः पयसा मा न आ धक् । जुषस्व नः सख्या वेश्या च मा त्वत क्षेत्राण्यारणानि गन्म ॥ 14 ॥ **(ऋ.वे. 7.95)** प्र क्षोदसा धायसा सस्र एषा सरस्वती धरुणमायसी पूः । प्रबाबधाना रथ्येव याति विश्वा अपो महिना सिंधुरन्याः ॥ 15 ॥ एकाचेतत्सरस्वती नदीनां शुचिर्यती गिरिभ्य आ समुद्रात् । रायश्चेतंती भुवनस्य भूरेर्घृतं पयो दुदुहे नाहुषाय ॥ 16 ॥ स वावृधे नर्यो योषणासु वृषा शिशुर्वृषभो यज्ञियासु । स वाजिनं मघवद्भ्यो दधाति वि सातये तन्वं मामृजीत ॥ 17 ॥ उत स्या नः सरस्वती जुषाणोप श्रवत्सुभगा यज्ञे अस्मिन्न् । मितज्ञुभिर्नमस्यैरियाना राय युजा चिदुत्तरा सखिभ्यः ॥ 18 ॥ इमा जुह्वाना युष्मदा नमोभिः प्रति स्तोमं सरस्वति जुषस्व । तव शर्मन्प्रियतमे दधानाः उप स्थेयाम शरणं न वृक्षम् ॥ 19 ॥ अयमु ते सरस्वति वसिष्ठो द्वारावृतस्य सुभगे व्यावः । वर्ध शुभ्रे स्तुवते रासि वाजान्यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः ॥ 20 ॥ **(ऋ.वे. 7.96)** बृहदु गायिषे वचोऽसुर्या नदीनाम् । सरस्वतीमिन्महया सुवृक्तिभिस्स्तोमैरवसिष्ठ रोदसी ॥ 21 ॥ उभे यत्ते महिना शुभ्रे अंधसी अधिक्षियांति पूरवः । सा नो बोध्यवित्री मरुत्सखा चोद राधो मघोनाम् ॥ 22 ॥ भद्रमिद्भद्रा कृणवत्सरस्वत्यकवारी चेतति वाजिनीवती । गृणााना जमदग्निवत्स्तुवाना च वसिष्ठवत् ॥ 23 ॥ जनीयंतो न्वग्रवः पुत्रीयंतः सुदानवः । सरस्वंतं हवामहे ॥ 24 ॥ ये ते सरस्व ऊर्मयो मधुमंतो घृतश्चुतः । तेभिर्नोऽविता भव ॥ 25 ॥ पीपिवांसं सरस्वतः स्तनं-योँ विश्वदर्शतः । भक्षीमहि प्रजामिषम् ॥ 26 ॥ **(ऋ.वे. 2.41.16)** अंबितमे नदीतमे देवितमे सरस्वति । अप्रशस्ता इव स्मसि प्रशस्तिमंब नस्कृधि ॥ 27 ॥ त्वे विश्वा सरस्वति श्रितायूंषि देव्यम् । शुनहोत्रेषु मत्स्व प्रजां देवि दिदिड्ढि नः ॥ 28 ॥ इमा ब्रह्म सरस्वति जुशस्व वाजिनीवति । या ते मन्म गृत्समदा ऋतावरी प्रिया देवेषु जुह्वति ॥ 29 ॥ **(ऋ.वे. 1.3.10)** पावका नः सरस्वती वाजेभिर्वाजिनीवती । यज्ञं-वष्टु धियावसुः ॥ 30 ॥ चोदयित्री सूनृतानां चेतंती सुमतीनाम् । यज्ञं दधे सरस्वती ॥ 31 ॥ महो अर्णः सरस्वती प्र चेतयति केतुना । धियो विश्वा वि राजति ॥ 32 ॥ **(ऋ.वे. 10.17.7)** सरस्वतीं देवयंतो हवंते सरस्वतीमध्वरे तायमाने । सरस्वतीं सुकृतो अह्वयंत सरस्वती दाशुषे वार्यं दात् ॥ 33 ॥ सरस्वति या सरथं-यँयाथ स्वधाभिर्देवि पितृभिर्मदंती । आसद्यास्मिन्बर्हिषि मादयस्वानमीवा इष आ धेह्यस्मे ॥ 34 ॥ सरस्वतीं-यां पितरो हवंते दक्षिणा यज्ञमभिनक्षमाणाः । सहस्रार्घमिलो अत्र भागं रायस्पोषं-यँजमानेषु धेहि ॥ 35 ॥ **(ऋ.वे. 5.43.11)** आ नो दिवो बृहतः पर्वतादा सरस्वती यजता गंतु यज्ञम् । हवं देवी जुजुषाणा घृताची शग्मां नो वाचमुशती शृणोतु ॥ 36 ॥ **(ऋ.वे. 2.32.4)** राकामहं सुहवां सुष्टुती हुवे शृणोतु नः सुभगा बोधतु त्मना । सीव्यत्वपः सूच्याच्छिद्यमानया ददातु वीरं शतदायमुक्थ्यम् ॥ 37 ॥ यास्ते राके सुमतयः सुपेशसो याभिर्ददासि दाशुषे वसूनि । ताभिर्नो अद्य सुमनाः उपागहि सहस्रपोषं सुभगे रराणा ॥ 38 ॥ सिनीवाली पृथु्ष्टुके या देवानामसि स्वसा । जुषस्व हव्य माहुतं प्रजां देवि दिदिड्ढि नः ॥ 39 ॥ या सुबाहुः स्वंगुरिः सुषूमा बहुसूवरी । तस्यै विश्पत्न्यै हविः सिनीवाल्यै जुहोतन ॥ 40 ॥ या गुंगूर्या सिनीवाली या राका या सरस्वती । इंद्राणीमह्व ऊतये वरुणानीं स्वस्तये ॥ 41 ॥ ॐ शांति: शांति: शांति: